Owoce czy warzywa?

Opublikowano dnia: 2017-11-23

Często słyszę następującą wymianę zdań:

• Jem dużo warzyw, a zwłaszcza cukinii i pomidorów.
• Ależ pozwól Pascal, że Ci przerwę... Pomidor to owoc, a nie warzywo!

Kto ma rację?

Pascal? Czy jego brat Jean-Louis?

Słowa „owoce” i „warzywa” mają w rzeczywistości kilka znaczeń z punktu widzenia gastronomii i botaniki.

Punkt widzenia gastronomii

W gastronomicznym żargonie „owoc” oznacza jadalną, słodką roślinę, którą można zjeść na deser.

Natomiast „warzywa” oznaczają jadalne rośliny uprawne: bulwy, korzenie, łodygi, liście, kwiaty, nasiona, a nawet owoce tych roślin.

Punkt widzenia botaniki

W żargonie botanicznym „owoc” to zapłodniona zalążnia kwiatu (jeszcze do tego wrócimy).

Natomiast „warzywo” to owoc roślin strączkowych (i to tyle). Mówi się na to „strączki” lub „łupiny”.

Groch w łupinkach

Czy „owoc” to zapłodniona zalążnia kwiatu?

Tak, kwiat jest wyposażony w narządy płciowe – słupek.

Po zapłodnieniu kwiatu niektóre z jego organów obumierają, podczas gdy inne narządy pozostają żywe. Dzieje się tak z zalążnią, która przekształca się w „owoc”. Nasiona lub jądra owoców są zatem zalążkami.

Oto, jak roślina komunikuje się z otoczeniem

Młody owoc jest twardy, kwaśny, gorzki, ma dyskretny kolor i nie ma zapachu. Wszystko to, aby nie przyciągać uwagi zwierząt. To strategia rośliny, dzięki której może ona chronić swoje wzrastające nasiona (zalążki).

Z kolei dojrzałe owoce są kolorowe, soczyste, pachnące, słodkie i bogate w substancje odżywcze. Ma to na celu przyciągać smakoszy, którzy przyczynią się do rozprzestrzeniania nasion (potomków).

Niektóre owoce (jagody) składają się z zalążni i innych narządów kwiatu, które nie zanikają po zapłodnieniu (1). Nazywa się je owocami pozornymi (na przykład jabłka, truskawki).

Organy, które pozostają i dalej się rozwijają, to zazwyczaj łodyga, dno kwiatowe, działki kielicha (kielich), pręciki, owocolistki (2) itd.

Jabłka, gruszki, truskawki: pozorne owoce

Prawdziwy owoc jabłoni i gruszy znajduje się w rdzeniu. Jest on otoczony twardą, przezroczystą, przypominającą plastik membraną:

W przypadku truskawek jest zupełnie inaczej.

Truskawka zawiera wiele prawdziwych owoców. Są nimi małe żółte nasiona (niełupki) rozproszone na jej powierzchni.

W swoim doświadczeniu Nitsch wykazał, że – mimo ich niewielkich rozmiarów – owoce truskawki (niełupki) odgrywają istotną rolę w jej rozwoju.

Niektóre osobliwości języka

Po pierwsze – możemy wymienić kilka osobliwości języka:

pomidor w sensie anatomicznym to owoc (a jeszcze dokładniej „jagoda”), ale na co dzień często określa się go jako „warzywo”.

Warto pamiętać, że istnieje również wiele innych owoców, na które w żargonie gastronomicznym mówi się „warzywa”: ogórki, bakłażany, cukinie, różne rodzaje dyni, papryka, awokado, oliwki... (lista jest długa).

Kolejna osobliwość języka:

Łupina grochu to również owoc. Ale groszek sam w sobie to nie owoc... to nasiono (3)!

Rabarbar w sensie anatomicznym jest łodygą, ale nazywamy go „owocem”.

Szparagi, seler i boćwina to również łodygi, ale mówi się na nie powszechnie „warzywa”!

Nie wspomniałem jeszcze o innych jadalnych organach roślin:

• korzeniach (marchew, buraki),
• liściach (sałata),
• bulwach (ziemniaki),
• cebulkach (cebula),
• kwiatach (kwiaty cukinii).

Co ciekawe, w znaczeniu gastronomicznym wszystkie z nich należą do kategorii „warzyw”.

„Warzywo” to zatem słowo wytrych obejmujące owoce, korzenie, liście, łodygi...

Z drugiej strony, po głębszym zastanowieniu, wydaje mi się, że wszystkie „owoce” w sensie gastronomicznym to faktycznie owoce, jagody, pozorne owoce lub pozorne jagody (z wyjątkiem rabarbaru, który jest łodygą).

Czy należy zatem zmienić słownictwo?

Aby skorygować nieścisłości w języku, wiele osób zaleca użycie następujących terminów:

• warzywa korzeniowe (marchew itd.),
• owoco-warzywa (cukinia, pomidory itd.),
• warzywa łodygowe (na szparagi itd.)
• i tak dalej.

Szczerze mówiąc, wydaje mi się to zbędne...

Jednak, jeśli zaoszczędzi Ci to uwag ze strony brata, kiedy mówisz, że pomidor to warzywo, możesz być innego zdania.

Z poważaniem,
Eric Müller

---